نقش عبدالرئوف فطرت در آگاهی شعور ملی

در تاریخ ادبیات نوین تاجیکی که از ابتدای سدۀ بیستم میلادی به‌بعد جریان داشته و رشد و کمال معینی را ازسر گذرانده است، آثار منثور عبدالرئوف فطرت جایگاهی مهم دارد. این مقاله با هدف بررسی آثار فطرت ازنظر درون‌مایه و شکل و اسلوب به نگارش درآمد است. نخستین نمونۀ نثر فطرت، رسالۀ مناظره، شامل بحث یک نفر فرنگی با مدرس بخارایی درخصوص نزاع قدیم و جدید است. ژانر این اثر بیشتر شکل درام دارد و واسطۀ تصویری آن نیز دیالوگ و مباحثه است. اثر دیگر فطرت بیانات سیاح هندی است که در آن احوال نامطلوب اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و علمی بخارا به‌تصویر کشیده شده است. بنیاد این اثر نیز مناظره و مکالمه، و بحث و استدلال است. این دو اثر سبکی نوین را در ادبیات تاجیکی بنیاد گذاشتند و اسلوب ساده‌نویسی و واقع‌گرایی را تحکیم کردند. رساله‌های رهبر نجات و عایله، جزء آثار علمی و اخلاقی فطرت هستند که خصوصیت مهم آن‌ها داشتن برنامه‌ای مشخص است. مؤلف در این دو اثر ضمن طرح مسائل دردناک جامعه، برای رسیدن به آرمان‌های معارف‌پروری برنامه‌ای پیشنهاد می‌کند. رسالۀ رهبر نجات یک دستورالعمل بزرگ اخلاقی، فلسفی، اقتصادی و معنوی است که در این روزگار نیز به نفع اهل دین و ملت و بشریت است. در رسالۀ عایله نیز از ضرورت تشکیل عایله و استحکام آن سخن به میان آمده است. نگارنده در پایان، پس از بررسی آثار فطرت به این نتیجه رسیده است که آثار این نویسندۀ اصلاح‌گرا و تجدد‌خواه نه‌تنها در زمان خود به‌عنوان برنامۀ انتباه و رهایی کشور از عقب‌ماندگی محسوب می‌شدند، بلکه امروز نیز در خودشناسی معنوی، ملی و تحکیم اساس اجتماعی جامعه می‌توانند مؤثر باشند.